Karczoł zwyczajny, Artichoke, Ostrożeń warzywny
Cynara cardunculus var. scolymus
🌿 Morfologia
🌞 Warunki uprawy
🌍 Pochodzenie i rodzina
🌾 Zastosowania
Uwaga: Pomimo staranności w przygotowaniu tej karty, przed jakimkolwiek użyciem lub spożyciem rośliny należy skonsultować różne źródła. W razie wątpliwości skonsultuj się z wykwalifikowanym specjalistą
Zastosowania w permakulturze
Karczoł jest ceniony przede wszystkim za swoje jadalne kwiatostany, które spożywa się jako warzywo. Można je gotować na parze, smażyć, marynować, a nawet jeść na surowo (młode listki). Liście karczoła, choć cierpkie, mogą być wykorzystywane do przygotowania naparów o działaniu leczniczym, wspomagających trawienie i działających moczopędnie. Roślina ta przyciąga również pożyteczne owady, takie jak pszczoły, do ogrodu. Karczoł może pełnić funkcję rośliny okrywowej, ograniczając wzrost chwastów.
Opis Permapeople
Karczoch zwyczajny to duża, wieloletnia roślina pochodząca z regionu śródziemnomorskiego. Posiada gruby, zdrewniały pęd, który może osiągać wysokość 1,2-1,5 metra, oraz duże, głęboko klapowane liście, dorastające do 60-90 cm długości. Roślina wytwarza duże kwiatostany o pokroju podobnym do ostu, w kolorze fioletowym, z wieloma okrywami otaczającymi dużą, jadalną główkę kwiatową.
Wymagania uprawowe karczocha obejmują stanowisko w pełnym słońcu i glebę o dobrej przepuszczalności. Nie jest mrozoodporny, dlatego w rejonach o chłodnych zimach wymaga zabezpieczenia lub przeniesienia do pomieszczeń. Aby osiągnąć sukces w uprawie, konieczne może być regularne podlewanie i nawożenie. W zależności od warunków uprawy, po drugim roku życia roślina wytwarza nieustannie nowe pąki.
Jadalnymi częściami karczocha są główki kwiatowe oraz delikatna część pędu. Można je przygotować poprzez gotowanie lub gotowanie na parze, a następnie podawać z roztopionym masłem lub sosem. Ugotowane główki kwiatowe można przechowywać w lodówce do tygodnia.
Oprócz walorów spożywczych, karczoch posiada również inne zastosowania. Liście mogą być wykorzystywane jako naturalny środek moczopędny, a roślina była również stosowana leczniczo w celu poprawy zdrowia wątroby i układu trawiennego. Roślina może również stanowić ochronę przed wiatrem i pokrywę glebową w ogrodzie.
Fauna również korzysta z obecności karczocha w ogrodzie. Roślina przyciąga pszczoły i inne zapylacze, a kwiaty stanowią źródło pożywienia dla ptaków i innych zwierząt.
Opis botaniczny
Karczoł zwyczajny (Cynara cardunculus var. scolymus) to wieloletnia roślina zielna z rodziny astrowatych (Asteraceae). Osiąga wysokość od 1 do 2 metrów. Charakteryzuje się dużymi, pierzasto podzielonymi liśćmi o szarozielonej barwie, pokrytych kolcami. Kwiatostany są kuliste, otoczone podsadkami, które tworzą charakterystyczną główkę. Kwiaty wewnątrz główki są fioletowe, a te na zewnątrz – zielone. Karczoł pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i jest uprawiany jako warzywo od wieków. Preferuje stanowiska słoneczne i gleby żyzne, dobrze zdrenowane.
Uprawa współrzędna
Karczoł dobrze rośnie w towarzystwie roślin motylkowych, takich jak fasola i groch, które wzbogacają glebę w azot. Dobrze sprawdza się również w towarzystwie seleru, marchwi i pietruszki. Należy unikać sadzenia karczoła w pobliżu roślin kapustnych, takich jak kapusta i brokuł, ponieważ mogą one konkurować o składniki odżywcze. Karczoł może również hamować wzrost pomidorów i papryki.
Metody rozmnażania
Karczoł można rozmnażać na kilka sposobów. Najczęściej stosuje się rozmnażanie przez odrosty korzeniowe, które pojawiają się u podstawy rośliny. Można również rozmnażać karczoł z nasion, jednak jest to proces bardziej czasochłonny i wymaga wcześniejszego przygotowania nasion (stratyfikacji). Rozmnażanie przez sadzonki liściowe jest możliwe, ale mniej efektywne. Odrosty korzeniowe sadzi się wiosną lub jesienią, zapewniając im odpowiednią wilgotność i ochronę przed mrozem.
Historia i tradycje
Karczoł ma długą historię uprawy, sięgającą starożytnego Rzymu. Już w czasach rzymskich był ceniony za swoje walory smakowe i lecznicze. W średniowieczu uprawiano go w klasztorach, a w renesansie trafił do Włoch, gdzie stał się popularnym składnikiem kuchni. W Polsce karczoł pojawił się stosunkowo niedawno, w XX wieku, i jest uprawiany głównie w ogródkach przydomowych i na działkach.
Kalendarz użycia
Karczoł kwitnie od lipca do września. Najlepszy czas na zbiór kwiatostanów to okres, gdy podsadki są jeszcze zamknięte i jędrne. Liście można zbierać przez cały sezon wegetacyjny. Sadzenie karczoła najlepiej przeprowadzić wiosną lub jesienią. Roślina wymaga regularnego podlewania i nawożenia w okresie wzrostu. Przycinanie karczoła polega na usuwaniu przekwitłych kwiatostanów i uszkodzonych liści.